Admirał Józef Unrug – zapalony żeglarz
43 lata temu, w nocy z 28 lutego na 1 marca 1973 roku, zmarł Józef Unrug, przedwojenny dowódca polskiej Marynarki Wojennej oraz główny organizator życia żeglarskiego w Gdyni.
Józef Michał Hubert Unrug urodził się 7 października 1884 roku w Brandenburgu nad rzeką Hawelą, we wschodniej części Niemiec. Był synem generała majora gwardii pruskiej Tadeusza Gustawa. Jego ojciec po przejściu w stan spoczynku nabył majątek Sielec koło Żnina, gdzie mieszkał aż do śmierci w 1917 roku.
Józef miał niecodzienne dzieciństwo – z matką mówił po niemiecku, z obojgiem rodziców po francusku, a języka polskiego uczył się od ojca. Matka, niemówiąca po polsku Saksonka, nigdy nie sprzeciwiała się mężowi w kwestii polskiego wychowania zarówno Józefa, jak i jego o 12 lat młodszego brata Michała.
W niemieckiej Marynarce Wojennej
Józef Unrug rozpoczął edukację w 1891 roku, gdy w wieku siedmiu lat zaczął uczęszczać do szkoły elementarnej Müller-Gelinekschen Realschule w Dreźnie. Trzy lata później rozpoczął trwającą od 1894 do 1904 roku naukę w Vitzthumschen Gymnasium w Dreźnie. Od 1 kwietnia 1904 do 27 września 1907 przechodził szkolenie oficerskie w Marineakademie Kiel, po skończeniu którego otrzymał stopień podporucznika marynarki (Leutnant zur See). Morską edukację młody chorąży kontynuował służąc od 1 października 1906 do 12 kwietnia 1908 roku w charakterze oficera wachtowego na okręcie liniowym „Braunschweig”. Przez ponad 100 dni Józef Unrug służył na nowoczesnym krążowniku „Niobe”, a od 21 czerwca 1911 do 25 sierpnia 1913 jako oficer inspekcyjny w Szkole Marynarki (Marineschule) Mŭrvik we Flensburgu. Od 1913 pływał na pancerniku „Friedrich der Grosse”. W latach 1915–1919 kontynuował służbę na okrętach podwodnych. Był zastępcą dowódcy okrętu i dowódcą okrętów podwodnych UB-25, UC-11 i UC-28, komendantem szkoły okrętów podwodnych oraz dowódcą flotylli okrętów podwodnych.
W odrodzonej Polsce
Dwa miesiące po zrzuceniu niemieckiego munduru Józef Unrug zgłosił się 19 maja 1919 roku do Sekcji Marynarki Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie. Zweryfikowany jako kapitan marynarki i przydzielono mu kierownictwo Wydziału Operacyjnego do Sekcji Organizacyjnej Departamentu dla Spraw Morskich w Warszawie. W 1920 roku został pierwszym kierownikiem Urzędu Hydrograficznego w Gdańsku. Kupił w Hamburgu na własne nazwisko pierwszy polski okręt – ORP „Pomorzanin”. W tym samym roku podczas urlopu spędzanego w rodzinnym Sielcu zaręczył się z daleką kuzynką Zofią. W latach 1920–1922 pełnił obowiązki szefa Sztabu Dowództwa Wybrzeża Morskiego. W listopadzie 1922 roku został zatwierdzony na stanowisko szefa Sztabu Dowództwa Floty. W związku z pogłębiającym się brakiem porozumienia z oficerami z dawnego zaboru rosyjskiego, którzy zarzucali mu nadmierną służbistość i przywiązanie do dyscypliny, w 1923 r. z własnej inicjatywy przeszedł do rezerwy i zajął się zarządzaniem rodzinnym majątkiem w Sielcu.
W 1925 r. Unrug został ponownie powołany do służby czynnej jako dowódca Floty w Gdyni. Funkcję tę pełnił ponad 14 lat. Z dniem 1 stycznia 1933 prezydent RP Ignacy Mościcki awansował komandora-porucznika Józefa Unruga na kontradmirała, a 21 sierpnia 1939 przeniósł Dowództwo Floty na Hel.
Życie żeglarskie
Józef Unrug był zapalonym żeglarzem. Jako dowódca polskiej floty wojennej zwykł mawiać: „Kto potrafi manewrować pod żaglami zwykłą szóstką, nie będzie miał kłopotów, gdy przyjdzie mu manewrować krążownikiem”. Najściślej związał się z Yacht Klubem Polski, który został założony 10 grudnia 1924 r. w Warszawie przez grono żeglarzy, z inicjatywy i pod przewodnictwem Antoniego Aleksandrowicza. Pierwszym komandorem YKP został legendarny gen. Mariusz Zaruski. Twórcy YKP od samego początku, zakładali, że w Gdyni powstanie Oddział Morski. „Polski Yacht-Klub posiada oddział morski w Gdyni…” zapisano w akcie założycielskim Klubu. I tak też się stało. Administrowany początkowo ze stolicy Oddział Morski w Gdyni, pełną samodzielność uzyskał 1 marca 1928 r. Józef Unrug został jego pierwszym komandorem i funkcję tę sprawował aż do wybuchu II wojny światowej.
Pierwsze biuro YKP Gdynia admirał wyposażył we własne meble, przywiezione z Sielca. Fundował nagrody w regatach, szkolił młodzież i sędziował żeglarskim wyścigom. Unrug był również współzałożycielem Jacht Klubu Morskiego „Gryf” w Gdyni i aktywnie wspierał działalność Oficerskiego Yacht Klubu w tym mieście. Działał w Polskim Związku Żeglarskim, którego Delegaturą Morską kierował od 1938 roku.
Wojna
Po ogłoszeniu mobilizacji 24 sierpnia 1939 roku został dowódcą Obrony Wybrzeża, bezpośrednio podległym Naczelnemu Wodzowi marszałkowi Polski Edwardowi Rydzowi-Śmigłemu. Pomimo iż od pierwszych chwil II wojny światowej dowodzone przez niego Wybrzeże zostało odcięte od pozostałej części kraju, poddało się jako jeden z ostatnich punktów oporu. 1 października, w związku z zepchnięciem resztek odciętych sił na Półwysep Helski i brakiem sensu dalszej obrony, podjął decyzję o kapitulacji. Kontradmirał Unrug wraz z pozostałymi marynarzami i żołnierzami dostał się do niewoli niemieckiej.
Unrug był przetrzymywany w oflagach m.in. w Nienburgu, Spittal, Woldenbergu, Silberbergu, Colditz i Murnau. W niewoli troszczył się o podwładnych, zalecając im dbanie o kondycję fizyczną i udział z zajęciach edukacyjnych m.in. nauki języków obcych. Wolność odzyskał w 1945 r. po wyzwoleniu obozu w Murnau przez żołnierzy amerykańskich.
Na emigracji
Po zakończeniu wojny przez Francję trafił do Wielkiej Brytanii, gdzie objął funkcję pierwszego zastępcy szefa Kierownictwa Marynarki Wojennej w Londynie. Udało mu się sprowadzić do Anglii żonę i syna. W 1946 r. otrzymał awans na wiceadmirała, a rok później zdał egzamin zdobywając dyplom kapitana żeglugi wielkiej. Po likwidacji Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie Unrug z żoną przeniósł się do miasta Agadir w Maroku, gdzie otrzymał pracę w firmie należącej do jego gdyńskich znajomych.
W 1955 r. małżeństwo przeniosło się do Francji, do Domu Polskiego dla emerytów Lailly-en-Val koło Orleanu. Na emeryturze kontradmirał prowadził aktywny tryb życia – dorabiał jako kierowca, utrzymywał kontakt z dawnymi kolegami i zaczął spisywać wspomnienia. Pod koniec życia zmagał się z chorobą nowotworową.
Józef Unrug zmarł w nocy z 28 lutego na 1 marca 1973 r. w Domu Polskim w Lailly-en-Val. Spoczął na cmentarzu w Montresor nad Loarą. W pogrzebie uczestniczyli przedstawiciele Stowarzyszenia Marynarki Wojennej z Wielkiej Brytanii i Francji. Trumnę z ciałem kontradmirała przykryła bandera Polskiej Marynarki Wojennej z napisem „Niezapomnianemu Dowódcy Floty – Podkomendni”.
W 2014 roku Pomorski Związek Żeglarski, Fundacja Helios i YKP Gdynia przygotowały wystawę, na której przypominano postać Józefa Unruga. Choć wystawa znajduje się obecnie w rodowym dworze Unrugów w Sielcu, można ją obejrzeć poniżej w wersji cyfrowej.
Józef Unrug – człowiek, marynarz, żeglarz