Bandery PZŻ i klubowe – kto i kiedy może je podnosić?
Podnoszenie krajowej bandery jest nie tylko częścią morskiego ceremoniału, ale też ważnym sposobem identyfikacji. Polscy żeglarze wykorzystują jednak nie tylko biało-czerwoną banderę – istnieją również jej warianty służące Polskiemu Związkowi Żeglarskiemu, Yacht Klubowi Polski i Jacht Klubowi Marynarki Wojennej Kotwica.
Podnoszenie związkowych i klubowych wariantów polskiej bandery ma w naszym kraju tradycję sięgającą dwudziestolecia międzywojennego. Wtedy też – na podstawie indywidualnych zarządzeń i rozkazów ministerialnych – przyjęło się, że jachty morskie pływać mogą pod banderą Polskiego Związku Żeglarskiego, Yacht Klubu Polski oraz Oficerskiego Yacht Klubu RP. Niewątpliwie w ówczesnych przepisach było to umocowane na tyle mocno, że – jak pisze Włodzimierz Głowacki – w Lloyd’s Register na 1939 rok umieszczono informacje o PZŻ, YKP i OYK RP oraz wizerunki ich bander.
Wzór bandery OYK z 1932 roku.
Przyjęta w 1980 roku i ze zmianami wciąż obowiązująca ustawa o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych, nie dostrzegła jachtów ani innych jednostek sportowych. Nie wspomina też nic o banderach PZŻ i klubów. Mówi tylko, że „flagę państwową z godłem Rzeczypospolitej Polskiej podnoszą polskie statki morskie jako banderę, zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami szczególnymi; ponadto do bandery stosuje się prawo i zwyczaje międzynarodowe”. Czy wobec tego bandery związkowa i klubowe mogą być legalne? Dyskusje na ten temat trwają od 40 lat…
„Polska ma, więc, trzy niekwestionowane bandery żeglarskie: PZŻ, YKP i JKMW „Kotwica”. Podważanie ich legalności, tj. bandery PZŻ, jak i pozostałych dwóch jest nie zgodne ze zdrowym rozsądkiem i rzeczywistością. Nawet gdyby nie było dokumentów je wprowadzających – a one były – sama 91 lat trwająca praktyka ich użytkowania jest już prawem” – napisał w Biuletynie Polskiego Towarzystwa Weksylologicznego „Flaga” Andrzej Bebłowski, odwołując się do wystąpienia Włodzimierza Głowackiego na posiedzeniu Komisji Kultury PZŻ w roku 1984.
Od kilku lat w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego toczą się prace nad nową ustawą o symbolach państwowych Rzeczypospolitej Polskiej, jednak w kwestii podnoszenia bandery nie wnoszą nic nowego. Projekt ustawy mówi wszakże, że „Godła Rzeczypospolitej Polskiej, flagi państwowe, flagi i bandery oraz pieczęcie państwowe, wykonane przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy zgodnie z przepisami dotychczasowymi mogą być stosowane do ich zużycia”.
Bandera Polskiego Związku Żeglarskiego
Została zaprojektowana w 1927 roku. Jest to bandera Polski z godłem PZŻ w kantonie – lewym górnym rogu. W przedwojennym projekcie godło było znacznie większe, dopiero później zostało zmniejszone. Pod banderą PZŻ już przed wojną pływały jachty, a „Poleszuk” z polskimi żeglarzami w 1938 roku rozpoczął rejs dookoła świata.
Jacht „Poleszuk” z banderą Polskiego Związku Żeglarskiego w 1932 roku.
Fot. NN/gazeta „Wschód”
Obecnie wzór bandery i posługiwanie się nią reguluje statut przyjęty w 2019 roku. Zgodnie z nim „posługiwanie się godłem, banderą, proporcem i odznaką Związku jest zastrzeżone dla członków Związku i osób fizycznych w nim stowarzyszonych”. Statut wskazuje również, że Zarząd może ustalić zasady udostępniania i posługiwania się godłem, banderą, proporcem i odznaką Związku przez podmioty nie będące członkami Związku ani w nim stowarzyszone.
Bandera Yacht Klubu Polski
Została zaprojektowana najpewniej również w 1927 roku. Jest to także bandera Polski, która w kantonie ma czerwony krzyż św. Andrzeja z niebieskim obwiedzeniem. Ten sam krzyż jest obecny także w godle klubu.
W powołanym w 1924 roku klubie posługiwanie się banderą reguluje Regulamin Flagowy, wprowadzony w 1987 roku. Stwierdza on, że „Kluby zrzeszone w YACHT KLUBIE POLSKI, mają obowiązek podnosić na swoich jachtach Banderę YKP na wszystkich wodach w kraju i poza jego granicami przez cały rok jeżeli uprawiają żeglugę, jako zewnętrzny wyraz przynależności państwowej i Klubowej”. Wskazuje również na prawne umocowanie możliwości jej stosowania. Reguluje także możliwość podnoszenia przez kluby i jednostki.
Zgodnie z regulaminem, dokumentem uprawniającym do noszenia Bandery YKP na klubowym maszcie oraz jachtach należących do klubów i ich członków jest Klubowy Patent Flagowy YKP, Jachtowy Patent Flagowy YKP i Osobisty Patent Flagowy YKP. Wydawane są przez Zarząd Główny Yacht Klubu Polski. Regulamin ustala także godziny podnoszenia i opuszczania bandery oraz ceremoniał z tym związany.
Bandera Jacht Klubu Marynarki Wojennej Kotwica
Jacht Klub Marynarki Wojennej Kotwica jest spadkobiercą tradycji przedwojennego Oficerskiego Yacht Klubu RP. Dotyczy to także godła i bandery. Z uwagi na związki z Marynarką Wojenną, klub korzysta z bandery wojskowej – która jest wydłużona i ma trójkątne wycięcie, tzw. jaskółczy ogon. Została ona zatwierdzona rozkazem ministra spraw wojskowych Józefa Piłsudskiego 20 czerwca 1932 roku.
Rozkaz z Dziennik Rozkazów z 1932 roku zatwierdzający banderę Oficerskiego Yacht Klubu RP.
Według tego wzoru w kantonie znajduje się krzyż św. Andrzeja oraz godło klubu (na którym mieściła się obnażona ręka z tasakiem marynarskim/mieczem kaperskim). Po późniejszych zmianach z kantonu zniknął krzyż św. Andrzeja.
W JKMW Kotwica banderę używa się na klubowych jachtach. Może być ona podnoszona również na prywatnych jednostkach członków klubu, ale wymaga to uchwały Zarządu.
