Słynne regaty: Puchar Ameryki
Mało jest regat, o których można powiedzieć, że są „naj”. A Puchar Ameryki kojarzony jest jako najstarszy, najważniejszy i najbardziej prestiżowy. I jest w tym wiele prawdy.
Puchar Ameryki istnieje od drugiej połowy XIX wieku i jak utrzymują organizatorzy, jest to najstarsza międzynarodowa impreza sportowa. Jej nazwa nie powstała, jak można by sądzić, od nazwy kontynentu, ale od szkunera „Ameryka” („America”) z Yacht Klubu Nowy Jork, który w 1851 roku zwyciężył w brytyjskich regatach wokół wyspy Wight (tej samej, z której rozpoczyna się wyścig Fastnet). Nagrodą za tą wygraną był posrebrzany dzbanek, pierwotnie nazywany „£100 Cup”.
Tytułowe trofeum. Fot. Biblioteka Kongresu/Wikipedia.
W 1857 roku załoga szkunera oficjalnie przekazała trofeum, nazywane już Pucharem Ameryki, Yacht Klubowi Nowy Jork z zastrzeżeniem, że ma to być „wieczny puchar wyzwań dla przyjaznej rywalizacji między narodami”. Kluczowe było tu słowo „wyzwanie”. Początkowo regaty o Puchar Ameryki odbywały się wówczas, kiedy ktoś rzucił je posiadaczowi trofeum. Tak narodziła się jedna z najważniejszych imprez żeglarskich na świecie.
Z powodu wojny secesyjnej, w której pogrążyły się Stany Zjednoczone w latach 60. XIX wieku, pierwsze regaty o Puchar Ameryki przeprowadzono dopiero w 1870 roku. Wyzwanie nowojorskim żeglarzom rzucił wówczas brytyjski przedsiębiorca James Ashbury, ale nie udało mu być pierwszym w 35-milowych regatach flotowych i trofeum pozostało w Nowym Jorku. Kolejna edycja odbyła się rok później, również za sprawą ambitnego Anglika, ale według nowej i obowiązującej do dzisiaj (choć z wieloma zmianami) formuły match racingowej, w której o zwycięstwo rywalizują w bezpośrednim pojedynku tylko dwa jachty, a nie flota łódek.
Od tego momentu regaty o Puchar Ameryki startują mniej więcej regularnie co kilka lat, a wyzwania zaczęli rzucać nie tylko Brytyjczycy, ale też Kanadyjczycy. Prestiż wyścigu zaczął też przyciągać kolejnych przedsiębiorców – od 1899 roku pięciokrotnie wyzwanie Amerykanom rzucał sir Thomas Lipton, znany zwłaszcza z produkcji herbaty. Trofeum po raz pierwszy opuściło USA dopiero w 1983 roku, po 26 regatach. Zwycięzcą został jacht „Australia II”, dowodzony przez Johna Bertranda, i – jak wówczas żartowano – regaty powinny zmienić nazwę na „Australia’s Cup”.
Obraz Fitza Hugha Lane’a przedstawiający zwycięstwo szkunera „Ameryka” w 1851 roku.
Wraz ze wzrostem popularności regat i ewolucją jachtingu zmieniał się także format Pucharu Ameryki. Przez pierwsze dekady zmieniano i udoskonalano różne systemy przelicznikowe, ale na przełomie lat 80. i 90. postanowiono w ogóle z nich zrezygnować, a imprezę zaczęto rozgrywać w klasach z góry ustalonych – początkowo IACC, następnie AC90, AC33 i AC72. W 2021 roku żeglarze popłyną w AC75. Wzrastająca liczba pretendentów do zdobycia Pucharu zmusiła do organizacji regat kwalifikacyjnych, również w formule match racingowej. Kwalifikacje w 1983 roku dorobiły się własnej marki i organizowane są pod nazwą Louis Vuitton Cup. Regaty o Puchar Ameryki nie mają jednego organizatora – za przeprowadzenie imprezy odpowiada obrońca tytułu, w konsultacji z innymi teamami.
Polski jacht nigdy nie wystartował w Pucharze Ameryki. Co nie znaczy, że nie było tam Polaków. Prawdopodobnie pierwszym był Czesław Marchaj, wybitny teoretyk żeglowania, który brał udział w pracach nad jachtem „Sovereign”, walczącym o to trofeum w 1964 roku. Następnych przyniosły ostatnie lata, kiedy w różnych teamach pływali m.in. Jacek Wysocki, Paweł Bielecki i Arkadiusz Ornowski. Największy sukces odniósł Karol Jabłoński, który był sternikiem hiszpańskiego teamu Desafío Español 2007, z którym doszedł do półfinału Louis Vuitton Cup.
Następna edycja Pucharu Ameryki odbędzie się w dniach 6-21 marca 2021 roku w Nowej Zelandii, a trofeum bronić będzie Royal New Zealand Yacht Squadron. Regaty eliminacyjne rozpoczną się październiku 2019 roku u wybrzeży Sardynii i weźmie w nich udział sześć teamów – z Włoch, Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Malty i Holandii.
