< Powrót
5
listopada 2021
Tekst:
Jędrzej Szerle
Zdjęcie:
Frederick Albert Cook
Arctowskiego
„Belgica” w lodzie w 1898 roku.

Słyszeliście o… polarnej wyprawie Arctowskiego i Dobrowolskiego?

Trwa remont Polskiej Stacji Antarktycznej im. H. Arctowskiego. Stacja im. A.B. Dobrowolskiego ma szansę na rewitalizację i powrót – po 40 latach –  polskich naukowców. Patroni tych ośrodków równo 122 lata temu – 5 listopada – zakończyli pierwszą polarną ekspedycję, która dała początek ich wielkim karierom.

Belgijska Wyprawa Antarktyczna zakończyła się 5 listopada 1899 roku w Antwerpii. Była to pierwsza w historii nowoczesna, naukowa ekspedycja skierowana w najzimniejsze rejony południowej półkuli. Rozpoczęła okres wielkich wypraw antarktycznych, których najsłynniejszymi bohaterami byli Ernest Shackleton, Roald Amundsen i Robert Scott.

Z inicjatywą zorganizowania ekspedycji wystąpił w 1895 roku oficer belgijskiej marynarki Adrien Victor Joseph de Gerlache de Gomery, któremu udało się namówić do pomysłu Belgijskie Towarzystwo Geograficzne oraz belgijski rząd. Rok później kupił norweski bark do połowu wielorybów „Patria”, który przemianował na „Belgicę”. Jej kapitanem został Georges Lecointe, oficer marynarki i naukowiec zajmujący się m.in. nawigacją astronomiczną.

Adrien de Gerlache do pionierskiej wyprawy zwerbował międzynarodową załogę. Starszym oficerem został młody norweski marynarz i polarnik Roald Amundsen, późniejszy zdobywca bieguna południowego, lekarzem Amerykanin Frederick Albert Cook – uczestnik arktycznych wypraw Roberta Peary’ego, a biologiem Emil Racoviţă, świeżo upieczony rumuński doktor nauk przyrodniczych.

W dwuletniej ekspedycji wzięło udział także dwóch Polaków. Pierwszym był Henryk Arctowski, geolog pracujący na Uniwersytecie w Liège, który od 1895 roku współpracował z de Gerlachem. Arctowski w 1897 roku do współpracy zaprosił studiującego w Liège Antoniego Bolesława Dobrowolskiego, który został jego asystentem i odpowiadał za obserwacje meteorologiczne.

Arctowskiego

„Belgica” zakotwiczona w okolicach Mount William na wyspie Antwerpia w Archipelagu Palmera.
Fot. G. Lecointe

16 sierpnia 1897 roku „Belgica” wypłynęła z Antwerpii i przez Maderę, Rio de Janeiro oraz Montevideo dotarła do Punta Arenas w Chile. Stamtąd w grudniu wyruszyła w stronę Antarktyki. 15 lutego 1898 roku żaglowiec przeciął koło podbiegunowe południowe, a 2 marca na Morzu Bellinghausena został unieruchomiony w krze i mimo wysiłków załogi nie udało się go uwolnić. Belgijska Wyprawa Antarktyczna nie była przygotowana do zimowania – załoga nie miała ani odpowiednich zapasów, ani odzieży. Wkrótce żeglarze zaczęli cierpieć na szkorbut. Sytuację opanowali dopiero Cook i Amundsen, którzy zastąpili na stanowisku dowódców ciężko chorych de Gerlacha i Lecointe’a, zalecając jedzenie surowego mięsa pingwinów i fok, zawierającego witaminę C.

Dopiero 14 marca 1899 roku, po przeszło roku i przy znaczącej pomocy materiałów wybuchowych, udało się wyswobodzić „Belgicę” z lodów. 5 listopada żaglowiec wrócił do Antwerpii, gdzie został hucznie przywitany. Wyprawa, podczas której mimo trudności udało się zebrać wiele informacji i danych naukowych, otworzyła drzwi do kariery wielu jej uczestnikom. Adrien de Gerlache przez wiele lat przewodził wyprawom naukowym, a Frederick Albert Cook podjął próbę dotarcia do bieguna północnego. Także Henryk Arctowski i Antoni Bolesław Dobrowolski kontynuowali karierę jako najwybitniejsi polscy polarnicy. Pierwszy z nich m.in. w dwudziestoleciu międzywojennym prężnie działał na Uniwersytecie Lwowskim, a po 1939 roku w Smithsonian Institution w USA. Drugi był m.in. dyrektorem Państwowego Instytutu Meteorologicznego i inicjatorem utworzenia w Warszawie Obserwatorium Sejsmologicznego.

23 stycznia 1959 roku Polsce przekazana została radziecka stacja polarna w Antarktydzie Wschodniej, która otrzymała imię Dobrowolskiego. Stacja była regularnie wykorzystywana tylko przez 20 lat, a od 1979 roku nie jest użytkowana. 10 listopada wyruszy do niej polska wyprawa, która ma wykonać inwentaryzację przed planowaną rewitalizacją stacji. Z kolei 26 lutego 1977 roku na Wyspie Króla Jerzego otwarta została całoroczna Polska Stacja Antarktyczna, która otrzymała imię Henryka Arctowskiego. Obecnie jest rozbudowywana, a w jednym z pomieszczeń znajdzie się muzeum.

Co myślisz o tym artykule?
+1
1
+1
1
+1
0
+1
0
+1
0
+1
1
+1
0