Żeglarze wszech czasów: Willem Barents
Willem Barents to holenderski żeglarz, podróżnik, nawigator, kartograf, badacz Arktyki, odkrywca największej wyspy Norwegii – Spitsbergenu, gdzie obecnie znajduje się Polska Stacja Polarna Hornsund. To od jego nazwiska pochodzi nazwa Morza Barentsa oraz Wyspy Barentsa.
Urodził się prawdopodobnie około 1550 roku we wsi Formerum na wyspie Terschelling w Siedemnastu Prowincjach, dzisiejszej Holandii. Barents nie było jego nazwiskiem, ale raczej tzw. imieniem patronimicznym, skrótem od Barentsoon (syn Barentsa). Odbył trzy wyprawy (1594, 1595 i 1596) na daleką Północ w poszukiwaniu północno-wschodniego morskiego przejścia, prowadzącego z Europy do Azji, aby móc handlować z Chinami.
Podczas pierwszych dwóch ekspedycji – w których uczestniczyły najpierw dwa, a następnie siedem statków – dotarł aż do Nowej Ziemi i Morza Karskiego. Jednak za każdym razem był zmuszony do zawrócenia z powodu lodu i złych warunków atmosferycznych. Podczas trzeciej wyprawy – składającej się z dwóch statków pod dowództwem Jacoba van Heemskerka i Jana Corneliusa van Rijpa – załoga odkryła Wyspę Niedźwiedzią (9 czerwca 1596) na morzu, nazwanym później Morzem Barentsa i Spitsbergen (17 czerwca 1956), ale później utknęła na Nowej Ziemi na prawie rok.
Mapa pierwszej wyprawy Willema Barentsa Fot. National Library of Norway
Od 1957 roku na Spitsbergenie znajduje się całoroczna polska stacja badawcza – Polska Stacja Polarna Hornsund im. Stanisława Siedleckiego.
Wkrótce potem statki rozdzieliły się, Rijp miał zbadać wybrzeża lądu, a Heemskerck z Barentsem skierowali się na wschód. Dotarli do Nowej Ziemi, próbując obejść ją od północy. 26 sierpnia utknęli u północnych wybrzeży Nowej Ziemi, gdzie ich statek zamarzł wśród lodów. Członkowie wyprawy zbudowali prowizoryczny dom z wyrzucanego na brzeg drewna, w którym zdołali w trudnych warunkach przezimować, polując na niedźwiedzie (było to pierwsze zimowanie europejskiej wyprawy arktycznej).
13 czerwca 1597 (inne źródła podają 5 maja) członkowie wyprawy wyruszyli w drogę powrotną na dwóch łodziach, gdyż statek był nadal uwięziony w lodzie zatoki. Barents jednak zmarł w drodze 20 czerwca 1597, natomiast pozostali członkowie z van Heemskerkiem dotarli na Półwysep Kolski, skąd zostali zabrani do Holandii.
Mapa regionów polarnych po trzeciej wyprawie Willema Barentsa z 1598 roku. Fot. Barry Lawrence Rare Maps/Wikipedia
Willem Barents – cenne znaleziska w chatce polarnej
Wspomniana prowizoryczna, zbudowana przez podróżników chatka, została odnaleziona dopiero w 1871 roku przez polującego na foki norweskiego myśliwego Ellinga Carlsena. Drewniany domek znajdował się w nienaruszonym stanie. Carlsen, szkicując konstrukcję domku, odnotował znalezienie dwóch miedzianych garnków do gotowania, beczki, skrzyni na narzędzia, zegara, łomu, fletu, ubrań, dwóch pustych skrzyń, trójnogu do gotowania i kilku zdjęć.
17 sierpnia 1875 roku zawitał tam kapitan Gunderson i zabrał żelazny hak, dwie mapy oraz ręcznie pisane tłumaczenie podróży Arthura Peta i Charlesa Jackmana. Natomiast 29 lipca następnego roku również Charles L.W. Gardiner odwiedził to miejsce, gdzie zebrał 112 kolejnych przedmiotów, w tym wiadomość Barentsa i Heemskercka, opisującą ich osadę przyszłym gościom. Wszystkie te przedmioty ostatecznie trafiły do muzeum narodowego w Amserdamie (Rijksmuseum Amsterdam), poświęconego holenderskiej sztuce i historii.
Znaleziska archeologa-amatora Miloradovica z 1933 roku znajdują się w Muzeum Arktyki i Antarktydy w Petersburgu. Dmitrij Krawczenko odwiedził to miejsce w latach 1977, 1979 i 1980 i wysłał nurków w morze, mając nadzieję na odnalezienie wraku dużego statku. Wrócił z kilkoma przedmiotami, które trafiły do Archangielskiego Regionalnego Muzeum Wiedzy Lokalnej w Rosji. Inna niewielka kolekcja znajduje się w Muzeum Polarnym w norweskim Tromsø.
Z kolei 1875 roku odkryto pamiętnik Willema Barentsa, a na podstawie losów jego ostatniej wyprawy został nakręcony film fabularny „Nowa Ziemia” w 2011 roku.
