Jak powstał Pomorski Związek Żeglarski?
Choć Pomorski Związek Żeglarski, wówczas Gdański Okręgowy Związek Żeglarski, powstał 17 maja 1965 roku, dzieje struktur związkowych na Pomorzu są znacznie dłuższe.
Już w 1938 roku, na podstawie statutu przyjętego rok wcześniej przez Polski Związek Żeglarski, powołany został do życia system delegatur, w tym i Delegatura Wybrzeże. Na jej czele stanął admirał Józef Unrug – dowódca floty w Gdyni, ale także zapalony żeglarz, związany z Oficerskim Yacht Klubem, Jacht Klubem Morskim „Gryf”, komandor Oddziału Morskiego Yacht Klubu Polski.
Działanie Delegatury Wybrzeże przerwał wybuch II wojny światowej. Po jej zakończeniu, w oparciu o przedwojenny statut, przystąpiono do odbudowy lokalnych struktur. 1 sierpnia w 1945 roku nominację na Delegata otrzymał przedwojenny harcerz Stanisław Szymborski, który rok później stanął na czele pierwszego Zarządu Delegatury Wybrzeże, wybranego przez przedstawicieli pomorskich klubów. Struktury istniały w tej formie, doprecyzowanej na Nadzwyczajnym Sejmiku PZŻ, aż do rozwiązania Polskiego Związku Żeglarskiego przez stalinowskie władze.
Reaktywacja Polskiego Związku Żeglarskiego na przełomie 1956 i 1957 roku otworzyła nowy etap w funkcjonowaniu żeglarstwa. Wraz z przyjęciem nowego statutu rozpoczęto organizację Okręgów PZŻ, które miały przejąć część kompetencji Związku w terenie. W lipcu 1957 roku powstał Okręg Gdański, na którego czele stanął komandor Bolesław Romanowski – zasłużony marynarz i zapalony żeglarz. Rok później Zgromadzenie Okręgowe wybrało pierwszego przewodniczącego – Gabriela Grocha, który pełnił tę funkcję przez dwie dwuletnie kadencje. W grudniu 1962 roku nowym przewodniczącym, także na dwie kadencje, wybrany został Wojciech Orszulok – żeglarz i dyrektor Centralnego Biura Konstrukcji Okrętowych.
W centralnie planowanej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej reformy w związkach sportowych bardzo często były odbiciem reform państwowych. Nie inaczej było ze zmianami w Polskim Związku Żeglarskim, które umożliwiły powstanie samodzielnych Okręgowych Związków Żeglarskich. Już pod koniec 1959 roku na łamach „Żagli”, biuletynu PZŻ, poinformowano o pracach w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych nad nową ustawą o stowarzyszeniach. W artykule zasygnalizowano, że statut Związku, przewidziany na około 100 klubów żeglarskich, nie przystaje do obecnej sytuacji, w której jest ich 254, co znacznie komplikuje chociażby organizację Sejmików. Rozwiązaniem miałby być wybór delegatów przez Zgromadzenia Okręgowe, co nie tylko pozwoli na zmniejszenie liczebności Sejmików, ale i „podniesie to znacznie autorytet władz okręgowych”. Temat rozwinięty został podczas drugiego dnia XXIII Sejmiku PZŻ, 21 lutego 1960 roku, kiedy poprawki do statutu były dyskutowane i zadecydowano o powołaniu komisji, która zajęłaby się opracowaniem nowego.
Przez ponad półtora roku brak było informacji o jakichkolwiek pracach. Wprawdzie na plenarnym zebraniu Zarządu PZŻ 13 i 14 stycznia 1962 roku Komisja Statutowa podała, że projekt nowego statutu może zaprezentować w czerwcu tego roku, ale środowisko żeglarskie poznało go dopiero w grudniu 1963 roku. Komisja Statutowa PZŻ, której przewodniczył pomorski żeglarz, Zbigniew Piwakowski, opublikowała go wówczas w dwóch częściach w „Żaglach”. Zaprezentowany projekt spełniał postulat ograniczenia reprezentantów klubowych na Sejmiku PZŻ, dzięki wcześniejszym wyborom delegatów w Zgromadzeniach Okręgowych, ale nie wspominał jeszcze o wzmocnieniu pozycji Okręgów. Komisja Statutowa była jednak otwarta na komentarze i wnioski – zarówno oficjalne, jak i nieoficjalne – stąd na następnym, XXIV Sejmiku, delegatom przedstawiono mocno zmieniony statut.
24 stycznia 1965 roku rozpoczął się XXIV Sejmik Polskiego Związku Żeglarskiego, pod przewodnictwem prezesa Okręgu Gdańskiego PZŻ, Wojciecha Orszuloka, który okazał się rewolucyjny w skutkach i zasadniczo zmienił sytuację polskiego żeglarstwa. Nowy statutu zakładał inny sposób organizacji Związku. Najważniejszą zmianą zaproponowaną przez Komisję Statutową było przyznanie osobowości prawnej Okręgom, których kompetencje dotąd regulował statut PZŻ. W konsekwencji sam Polski Związek Żeglarski stawał się organizacją składającą się właśnie z Okręgowych Związków Żeglarskich, do których z kolei mogły przystępować kluby i stowarzyszenia, nie zaś jak dotąd bezpośrednio do PZŻ. Jak podkreślał Jan Wiśniewski, ponownie wybrany na stanowisko prezesa PZŻ, „Obecny statut otwiera drogę do dalszej decentralizacji prac Związku przez nadanie osobowości prawnej okręgom. Decyzja ta poważnie zwiększa odpowiedzialność aktywu okręgowego za losy żeglarstwa na własnym terenie. Przyjmując nową strukturę daliśmy wspólny wyraz przekonaniu, że wyniknie stąd znaczny postęp w pracy organizacyjnej i sportowej.” Już po Sejmiku, wiosną 1965 roku, prace nad ostatecznym kształtem statutu PZŻ oraz ramowego statutu okręgów dobiegły końca. Nowopowstające Związki Okręgowe miały czas tylko do końca roku, by zgłaszać się do PZŻ.
Na Pomorzu Zarząd Okręgu zwołał zebranie organizacyjne na 17 maja 1965 roku. Uczestniczyło w nim 30 przedstawicieli władz klubowych, związkowych oraz państwowych. Spotkanie, któremu przewodniczył wspomniany już Zbigniew Piwakowski, przewodniczący Komisji Statutowej PZŻ i przewodniczący Komisji Organizacyjnej Zarządu Okręgu Gdańskiego PZŻ, rozpoczęło się od poinformowania zgromadzonych o zmianach organizacyjnych w PZŻ – oczywiście zgodnych z zaleceniami Związku i Głównego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki – które skutkują wzmocnieniem struktur okręgowych. Z uwagi na odgórną formę reform, założyciele Gdańskiego Okręgowego Związku Żeglarskiego przyjmowali w zasadzie gotowy statut, identyczny dla wszystkich powstających Okręgowych Związków. Żeglarze przyjęli też uchwałę o treści: „Niżej wyszczególnieni przedstawiciele Klubów z terenu województwa gdańskiego, działający z upoważnienia odpowiednich Klubów stwierdzają podjęcie uchwały o powołaniu Gdańskiego Okręgowego Związku Żeglarskiego z siedzibą w Gdyni. Założyciele stowarzyszenia w imieniu reprezentowanych stowarzyszeń zgłaszają akces przystąpienia do Gdańskiego Okręgowego Związku Żeglarskiego w charakterze członków założycieli”.
Związek zakładali przedstawiciele najważniejszych pomorskich klubów – Polskiego Klubu Morskiego Gdańsk, Zakładowego Klubu Sportowego „Błękitni” Gdańsk, Zakładowego Klubu Sportowego „Portowiec” Gdańsk, Zakładowego Klubu Sportowego „Motława” Gdańsk, Yacht Klubu Stoczni Gdańskiej, Yacht Klubu Morskiego „Neptun” Gdańsk, Yacht Klubu Morskiego „Kotwica” Gdynia, Yacht Klubu Polski Gdynia, Yacht Klubu „Stal” Gdynia, Morskiego Związkowego Klubu Sportowego „Gdynia” Gdynia, Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej „Zamech” Elbląg i Klubu Morskiego AZS Gdańsk. Choć uchwała powoływała do życia zupełnie nowe stowarzyszenie, to delegaci zdecydowali się przekazać władzę w Związku w ręce tych samych przedstawicieli, których pół roku wcześniej, 20 grudnia 1964 roku, wybrali do Zarządu Okręgu Gdańskiego PZŻ, a najbliższe wybory przeprowadzić przed końcem grudnia 1966 roku, czyli zgodnie z terminem zakończenia kadencji Zarządu Okręgu. Podobnie jak z Zarządem, rzecz się miała z Komisjami. Pracownicy biura Okręgu Gdańskim PZŻ kontynuowali pracę na podstawie nowych umów, zgodnych z wytycznymi Głównego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki.
20 listopada 1965 roku Urząd Spraw Wewnętrznych Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku wpisał Gdański Okręgowy Związek Żeglarski do rejestru stowarzyszeń, a 8 stycznia roku następnego Zarząd PZŻ przyjął go w poczet członków. Zamknęło to ostatecznie okres organizacji Związku i otworzyło zupełnie nową kartę w historii pomorskiego żeglarstwa.
