100 lat Polskiego Klubu Morskiego: Korzenie gdańskiego klubu

W 1922 roku w Gdańsku narodził się polski jachting. Z okazji stulecia tego wydarzenia rozpoczynamy cykl artykułów o historii Polskiego Klubu Morskiego, napisanych przez Barbarę i Tomasza Sontowskich.

Pionierzy z Pierwszego Polskiego Klubu Jachtowego w Gdańsku

Pierwsze informacje o powstaniu polskiego klubu żeglarskiego w Gdańsku pochodzą z 1922 roku. Cztery lata po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i dwa od utworzenia Wolnego Miasta Gdańska. W tym okresie w WMG formowały się pierwsze polskie instytucje i urzędy, takie jak: PKP, Poczta Polska, Komisariat Generalny RP, polskie szkolnictwo podstawowe i średnie. Powstało liczne środowisko akademickie, zrzeszające studentów Politechniki Gdańskiej. Zaczęto także organizować życie sportowe miasta.

W 1922 r. w czasopiśmie „Żeglarz Polski” pojawiła się informacja, że 27 lipca 1922 r. ukonstytuował się „Pierwszy Polski Klub Jachtowy z siedzibą w Gdańsku”. Założycielami byli: kapitan żeglugi wielkiej Józef Klejnot-Turski, wykładowca Szkoły Morskiej w Tczewie, projektodawca i gorący zwolennik budowy polskiego portu morskiego w tym mieście oraz Jan Tomaszewski z Gdańska i B. Wojniłowicz z Wejherowa. Szybko przystąpiono do pracy przy tworzeniu klubu – ustalono statut, barwy, sztandar i banderę, która była wzorowana na banderach królewskich z XVI – XVII w.

Głównym celem klubu było uprawianie sportu żaglowego i motorowodnego na Bałtyku, urządzanie regat morskich, tworzenie polskiej terminologii żeglarskiej, rozwijanie i popieranie budowy jachtów i krzewienie praktycznej wiedzy morskiej. W 1922 r. klub miał dwa jachty – „Witolda” i „Halkę”. „Witold” miał 35 m² żagla. Był zbudowany z drewna dębowego i posiadał nadbudówkę oraz silnik pomocniczy. Należał do wszystkich członków klubu, a został zakupiony za pieniądze bogatych Polaków, mieszkańców Wolnego Miasta Gdańska, z dyrektorem Witoldem Wańkowiczem na czele, od imienia którego jacht został nazwany. W 1923 r. przekazano go do tworzącego się Akademickiego Związku Morskiego.

Drugim jachtem była regatowa „Halka”, o pow. żagla 54 m². Był własnością maszoperii, na czele której stał Jan Tomaszewski. Klubowicze mieli zamiar zakupić także dwie prywatne jednostki. Ponadto dwaj chłopcy, Rummel i Tomaszewski, mający odpowiednio 14 i 15 lat, ofiarowali klubowi zbudowaną własnymi rękami małą, trzyosobową łódkę żaglową, którą przeprowadzili w listopadzie 1922 r. z Sopotu na Polski Hak. Otrzymali za to podziękowanie i medal „Odzyskania Bałtyku”, ofiarowany przez Ignacego Modzelewskiego. Przystąpiono także do budowy motorówki, która miała za zadanie holować jachty z portu gdańskiego i służyć do komunikacji w porcie.

Jednostki tymczasowo trzymano na Polskim Haku, ale myślano o zbudowaniu własnej przystani w Helu. Poczyniono pierwsze kroki u Rady Portu, w celu wydzierżawienia odpowiedniego terenu na port jachtowy przy rowach fortecznych Wisłoujścia, na takich samych warunkach, na jakich stacjonowały tam kluby niemieckie.

6 sierpnia 1922 r. „Halka” wzięła udział w pierwszych regatach na Zatoce Gdańskiej. Dowodził nią Jan Tomaszewski. Konkurentem był jacht z Pucka, pod dowództwem komandora ppor. Wiktoryna Kaczyńskiego. Mimo protestu złożonego przez jacht z Pucka, po obliczeniach handicapowych sędziowie przyznali zwycięstwo jachtowi z Gdańska.

Pierwszy Polski Klub Jachtowy w Polskim Związku Żeglarskim

W 1922 roku Pierwszy Polski Klub Jachtowy liczył 40 członków rzeczywistych. Należeli do niego m.in. wysocy urzędnicy z Wolnego Miasta Gdańska i Polski oraz oficerowie Wojska Polskiego. Wśród nich m.in. gen. Kazimierz Sosnkowski, wiceadmirał Kazimierz Porębski, członek Rady Portu dyr. Stanisław Grabski, wiceminister Pracy i Opieki Społecznej Gustaw Simon, przewodniczący morskiej komisji sejmowej poseł Aleksander de Rosset. Były to osoby honorowe, firmujące, a czasami finansujące, działalność klubu. Należała do niego również młodzież gimnazjalna, a początkowo także studenci Politechniki Gdańskiej, którzy jednak w 1923 r. utworzyli w Gdańsku sekcję Akademickiego Związku Morskiego.

W statucie określono, że członek klubu musi mieć nieposzlakowaną przeszłość i ma prawo do noszenia godła klubu na czapce lub klapie stroju wizytowego. Członkostwo pozwalało na prowadzenie jachtów pod banderą klubu, wstęp na jego teren i korzystanie z jego dobrej sławy. Zobowiązywało także do „zachowania w tajemnicy spraw klubowych, które nie nadawały się do rozgłosu lub były traktowane przez klub jako poufne, szanowania majątku klubu i niezwłocznego pokrywania szkód wyrządzonych klubowi”.

11 maja 1924 r. powołano w Tczewie Polski Związek Żeglarski. Jednym z jego członków założycieli był Pierwszy Polski Klub Jachtowy Morski z Gdańska. Inne kluby, które tworzyły PZŻ to: Klub Żeglarski z Chojnic, sekcja żeglarska Akademickiego Związku Sportowego i Warszawskiego Klubu Wioślarskiego. Prezesem PZŻ został Józef Klejnot-Turski, prezes gdańskiego klubu.

Powołanie PZŻ i wybór na jej prezesa skromnego nauczyciela Szkoły Morskiej w Tczewie nie spotkały się z powszechną aprobatą. Uważano, że przewodnictwo polskiego ruchu żeglarskiego powinno się znajdować w Warszawie i być powierzone komuś bardziej związanemu z Gdynią. 15 sierpnia 1925 r. odbył się sejmik żeglarski w Chojnicach, na którym nie było ani prezesa PZŻ, ani żadnego innego przedstawiciela klubu żeglarskiego z Gdańska. W tym czasie do Warszawy nie docierały też informacje o działalności PPKJ.

Jacht „Maryla”.
Fot. Jerzy Petke

Klub Morski w Gdańsku

W końcu 1927 r. w Gdańsku zebrała się grupa członków klubu starszego pokolenia, pod przewodnictwem Aleksandra Ancyporowicza, byłego żeglarza Petersburskiego Jachtklubu, i powołała do życia Klub Morski. Wydaje się, że oba kluby, tj. Pierwszy Polski Klub Jachtowy Morski w Gdańsku i Klub Morski, istniały równolegle i w którymś momencie doszło do ich połączenia. Wynika to z pisma Prezydenta Policji Gdańskiej, datowanego na 5 lipca 1930 r., adresowanego do Wydziału Spraw Wewnętrznych Senatu Wolnego Miasta Gdańska, które głosi, że „Klub powstał z połączenia z I Polskim Klubem Yachtowym, który w rejestrze organizacji polskich prowadzonych przez Prezydium Policji zapisany był pod pozycją 31”. Kierownikiem Klubu Morskiego był komandor Borys Mohuczy, kierownik Wydziału Wojskowego Komisariatu Generalnego RP.

Jesienią 1927 r. Klub Morski zaproponował przeprowadzenie szkolenia żeglarskiego dla młodzieży z Gimnazjum Polskiego, mieszczącego się przy ulicy Am Weissen Turm 1 (obecnie Augustyńskiego 1) w ramach zbiórek I Drużyny Harcerzy im. Zygmunta Augusta. Kurs żeglarski odbywał się w gmachu Klubu Morskiego przy ulicy Neugarten 7 (dziś Nowe Ogrody 7). Jednym z wykładowców był Tadeusz Ziółkowski, który w 1927 r. pełnił funkcję wicekomandora pilotów portu gdańskiego i zezwolił członkom klubu na trzymanie jachtów w swojej służbowej przystani.

Prezesem Klubu Morskiego został kmdr Konstanty Jacynicz, kierownik Wydziału Wojskowego Komisariatu Generalnego RP w Gdańsku. W 1928 r. zakupiono dla klubu jacht. Nazwano go „Olga”, od imienia żony komisarza generalnego Karola Strassburgera, która zainicjowała zbiórkę pieniędzy na zakup jednostki. „Olga” była slupem gaflowym o pow. 75 m² żagli. W 1934 r. została sprzedana do Y.K. „Gryf” Ligi Morskiej i Kolonialnej w Gdyni.

Z Tadeuszem Ziółkowskim za sterem

Klub zaczął aktywnie działać w 1929 r., gdy kierownikiem sportowym został kapitan żeglugi wielkiej Tadeusz Ziółkowski. Rozpoczął karierę marynarską od pracy jako chłopiec okrętowy, a zakończył jako kapitan żeglugi wielkiej. Pływał na żaglowcach „saletrowych” z Chile do Hamburga, kilkakrotnie opłynął Horn. W 1921 r. został mianowany dowódcą pierwszego polskiego statku szkolnego, żaglowca „Lwów”.

W 1924 r. władze Wolnego Miasta Gdańska powierzyły mu stanowisko komandora pilotów i kapitana Portu Gdańsk, został także, ze strony polskiej, mianowany członkiem polsko-gdańskiej Rady Portu. Zorganizował w Gdańsku polski „Dom Marynarza”, był też kierownikiem wychowania morskiego polskiej młodzieży akademickiej studiującej na Politechnice Gdańskiej.

Tadeusz Ziółkowski zorganizował przy Klubie Morskim morski hufiec młodzieży harcerskiej. Jesienią 1930 r. przeprowadził kurs żeglarski, w którym uczestniczyli harcerze z drużyn żeglarskich działających w Gdańsku. Wśród nich byli: Wojciech i Stanisław Ożarowscy, Tadeusz Weiss, Leon Siemieniecki, Tadeusz Prechitko, Stanisław Kotłowski, Jan Skwiercz, Kazimierz Samuelson, Alfons Olszewski, Bernard Thiel. Kurs odbywał się na jachcie „Olga” i zakończył egzaminem na stopień żeglarza. Uczestnicy tego obozu z czasem stali się trzonem kadry żeglarskiej klubu.

Zimą 1931 r. Klub Morski zorganizował bezpłatny kurs żeglarski dla początkujących i kurs dla żeglarzy posiadających już pewną praktykę żeglarską, a latem 1931 r. obóz żeglarski na cyplu helskim, ze szkoleniem na jachcie „Pirat”. Obóz prowadził Tadeusz Prechitko, a opiekunką była jego matka, Janina Prechitko. W obozie uczestniczyło osiem osób. Wśród nich m.in. Stanisław Kotłowski, Kazimierz Samuelson, Alfons Olszewski, Leon Siemieniecki. Jedna z drużyn harcerskich, noszące imię Zygmunta Augusta, przekształciła się w drużynę morską. Od tej pory dominującą grupą w klubie stali się harcerze.

W drodze do Polskiego Klubu Morskiego w Gdańsku

W 1931 r. Klub Morski rozpoczął budowę przystani klubowej w Gdańsku, w części basenu drewnianego w Kanale Portowym, w okolicach „Szańca Mew”. Uruchomił ją rok później. Teren klubu ogrodzono parkanem, położono pływający pomost. Wybudowano czteroizbowy domek, w którym członkowie klubu mieli do dyspozycji dwa pokoje i kuchnię. Osobny pokój zajmował bosman portu. Postawiono też niezależny budynek, w którym była umywalnia i przebieralnia. Obok stanęła szopa na narzędzia, farby i zapasowy sprzęt. Zamierzano zbudować również sklep i hangar, w którym można byłoby zimować jachty.

Uroczyste otwarcie przystani odbyło się 19 czerwca 1932 r. Pierwszym jachtem zagranicznym, który tam zacumował był szwedzki jacht szkolny „Gothenhielm” z 13 osobami na pokładzie. Polscy studenci serdecznie gościli szwedzkich żeglarzy. Podejmowali ich śniadaniem, pokazywali miasto i port. Zwiedzanie portu odbyło się na polskiej motorówce, pod polska banderą. Po trzech dniach postoju, szwedzki jacht udał się do Gdyni.

Do 1932 r. klub posiadał dwa jachty: „Olgę” i „Pirata”. „Pirat” (ex „Reier”), został kupiony prawdopodobnie w 1930 r. Był to kuter pilotowy pływający w Hamburgu, zbudowany ok. 1908 r. W 1932 r. do jednostek dołączył mały jacht „Ei-Ei”, o powierzchni żagli 20 m² z ożaglowaniem gaflowym typu kat. Był zbudowany z dębu i mahoniu o długości 5 m, szerokości 2,4 m i zanurzeniu 0,7 m. 11 maja 1934 r. zmieniono mu nazwę na „Maryla”.

Od 1932 r. klub działał prężnie, miał dużą liczbę członków, przede wszystkim młodych harcerzy. Żeglowano dużo, często zawijano do zagranicznych portów. Pływanie było ułatwione, ponieważ członkowie klubu posiadali w domu paszporty gdańskie, upoważniające ich do wielokrotnego przekraczania granicy. Otrzymanie wizy nie było żadnym problemem.

W 1932 r. „Pirat” odbył rejs na trasie Visby – Borgholm – Kalmar – Ystad – Rönne – Christiansø, pod dowództwem Tadeusza Ziółkowskiego. W 1933 r. pod dowództwem Tadeusza Prechitki popłynął z Gdańska do Nexø – Ystad – Trelleborga – Allinge i wrócił do Gdańska. Ziółkowski poprowadził jacht do Gdyni, Rönne i Nexø.

W 1933 roku doszło do kolejnego ważnego wydarzenia – Klub Morski został przekształcony w Polski Klub Morski w Gdańsku.

Barbara i Tomasz Sontowcy, żeglujące małżeństwo związane z Polskim Klubem Morskim w Gdańsku, Yacht Klubem Stal Gdynia i Jacht Klubem Morskim Gryf Gdynia. Pasjonaci historii, którzy w 2002 roku opracowali dzieje Yacht Klubu Stal Gdynia, a w 2014 roku napisali książkę „Polski Klub Morski”. Honorowi członkowie PKM.

Polski Klub Morski w Gdańsku to jeden z najstarszych klubów żeglarskich w Polsce, którego korzenie sięgają 1922 roku. W latach 30. jeden z najprężniejszych polskich klubów, którego członkowie reprezentowali Polskę na igrzyskach olimpijskich. Po wojnie reaktywowany w 1946 roku. Członek – założyciel Pomorskiego Związku Żeglarskiego.