Żeglarze wszechczasów: Roald Amundsen

Przeszedł do historii jako pierwszy zdobywca bieguna południowego, ale lista jego dokonań żeglarskich też jest znaczna. Roald Amundsen ma w dorobku m.in. pionierskie pokonanie Przejścia Północno-Zachodniego.

Roald Engelbregt Gravning Amundsen urodził się 16 lipca 1872 w Borge w Norwegii w rodzinie o bogatych tradycjach morskich. Choć matka chciała, żeby Roald został lekarzem, bardziej pociągało go życie na morzu. Jak później wspominał, wielki wpływ miały na niego teksty Johna Franklina z wypraw arktycznych, które przeczytał w wieku 15 lat.

Pierwsza okazja, żeby wcielić marzenia w życie nadarzyła się w 1897 roku, kiedy Amundsen dołączył do Belgijskiej Wyprawy Antarktycznej na żaglowcu „Belgica”. Ekspedycja – w której także wzięli udział Polacy, Henryk Arctowski i Antoni Bolesław Dobrowolski – była trudnym egzaminem dla młodego Norwega. Statek wmarzł w lód i załoga zmuszona została do nieoczekiwanego zimowania. Na dodatek uczestnicy cierpieli na szkorbut, co udało się opanować dopiero dzięki wprowadzeniu do diety surowego mięsa pingwinów i fok.

Trudy wyprawy nie zniechęciły Amundsena, który w 1903 roku poprowadził swój pierwszy rejs w celu przepłynięcia Przejścia Północno-Zachodniego. Ekspedycja była kameralna – składała się z zaledwie siedmiu osób, a odbyła na 21-metrowym jachcie „Gjøa”, wybudowanym w 1872 roku. Dzięki doskonałemu przygotowaniu i czerpaniu z doświadczeń Inuitów, rejs – mimo dwuletniego wmarznięcia w lód – zakończył się sukcesem w 1906 roku.

Niesiony wyczynem Amundsen planował udać się na biegun północny, ale kiedy okazało się, że dotrzeć mieli tam Frederick Albert Cook i Robert Peary, zainteresował się niezdobytym jeszcze biegunem południowym. W połowie 1910 roku wypłynął z Oslo na żaglowcu „Fram” (na którym wcześniej pływał m.in. Fridtjof Nansen), a na początku 1911 roku rozpoczął podróż lądem. Pierwsze podejście się nie powiodło, za to drugie było bardziej owocne – 14 grudnia Roald Amundsen dotarł jako pierwszy w historii na biegun południowy, o miesiąc wyprzedzając konkurencyjną brytyjską wyprawę Roberta Scotta.

Kolejnym planem Amundsena było pokonanie Przejścia Północno-Wschodniego. Wyruszył w 1918 roku na żaglowcu „Maud”, jednak ekspedycja nie była tak udana jak poprzednie. Statek często wmarzał w lód, a żeglarz złamał rękę. Dopiero w 1921 roku dryfująca jednostka wpłynęła na Pacyfik. Roald Amundsen następnie postawił sobie za cel przelecenie nad biegunem północnym. Udało mu się to 12 maja 1926 roku.

Amundsen zaginął 18 czerwca 1928 roku, podczas lotniczej wyprawy poszukującej załogi samolotu „Italia”, który rozbił się wracając z bieguna północnego. Śladów po żeglarzu, ani jego maszynie nigdy nie odnaleziono.