Żeglarze wszechczasów: Vasco da Gama
Zasłynął wytyczeniem drogi morskiej z Europy do Indii, ale jego żeglarska biografia jest znacznie bogatsza. Vasco da Gama pomógł uczynić z Portugalii handlową potęgę.
O pierwszych latach życia Vasco da Gamy niewiele wiadomo. Urodził się w latach 60. XV wieku w Sines, nadmorskim portugalskim miasteczku, w którym jego ojciec – Estevão da Gama – pełnił urząd gubernatora. Około 1480 roku wstąpił do Zakonu św. Jakuba od Miecza, do którego przynależeć mogli również świeccy bez konieczności rezygnacji z małżeństwa. W 1492 roku z rozkazu króla Jana II brał udział w przejęciu francuskich żaglowców, które grabiły Portugalczyków.
Kolejne zadanie – dzięki któremu przeszedł do historii – Vasco da Gama de facto odziedziczył. Jego ojciec został mianowany bowiem przywódcą ekspedycji, która miała wytyczyć drogę morską do Indii z opłynięciem Afryki. Przygotowania przerwała śmierć Estevão w lipcu 1497 roku. W związku z tym to Vasco 8 lipca wypłynął z Lizbony, dowodząc flotą składającą się z czterech żaglowców i 170 marynarzy.
Pierwsza część wyprawy przebiegła sprawnie, ponieważ zachodnie wybrzeże Afryki było już znane Portugalczykom m.in. z wcześniejszej wyprawy Bartolomeu Diasa. 16 grudnia Vasco da Gama minął ujście południowoafrykańskiej rzeki Great Fish River, wpływając na wody europejskim żeglarzom nieznane. Wiosnę spędzili płynąc wzdłuż wschodniego wybrzeża Afryki i zawijając do tamtejszych portów.
Stosunki między Portugalczykami a rdzenną ludnością nie były jednak przyjazne, a da Gama na wrogość odpowiadał łupieniem statków handlowych. Dopiero 14 kwietnia 1498 roku żeglarze dotarli do Malindi, położonego w obecnej Kenii, gdzie zostali ciepło przyjęci. Tam też zakontraktowali pilota, który pomógł im w dotarciu do Indii. 20 maja dopłynęli do miasta Kalikat, zakładając tam faktorię handlową. Korzystnych umów handlowych nie udało się jednak Portugalczykom uzyskać.
29 sierpnia 1498 roku Vasco da Gama wyruszył w drogę powrotną. Z powodu nieznajomości lokalnych warunków pogodowych wypłynęli w najgorszym możliwym terminie. Z powodu wiatrów monsunowych przepłynięcie z Indii do wybrzeży Afryki, które wcześniej zajęło im 23 dni, teraz trwało 132 dni. Z powodu szkorbutu i innych chorób zmarła około połowa załogi, a ze względu na niewystarczającą liczbę marynarzy jeden statek trzeba było zostawić w Malindi. Do Portugalii żeglarze wrócili dopiero latem 1499 roku.
Vasco da Gama został okrzyknięty bohaterem, pomimo wysokich kosztów wyprawy i braku umów handlowych. 12 lutego 1502 roku – jako Admirał Mórz Arabii, Persji, Indii i całego Orientu – popłynął ponownie do Indii, żeby zadbać tam o portugalskie interesy oraz pomścić członków faktorii w Kalikacie, którzy zostali dwa lata wcześniej zabici. Wyprawa była brutalna – Vasco da Gama wymordował m.in. statek z muzułmańskimi pielgrzymami, Kalikat zbombardował, a arabskich rywali pokonał w bitwie morskiej. Ponownie nie udało mu się jednak w pełni podporządkować hinduskiego miasta.
Kolejne niepowodzenie spowodowało, że Vasco da Gama został na kilkanaście lat odsunięty od dowodzenia wyprawami. Dopiero w 1524 roku – częściowo na skutek dalszych portugalskich klęsk w Indiach – żeglarzowi udało się otrzymać tytuł wicekróla Indii i ponownie popłynąć na wschód. Podróż była trudna, a da Gama stracił po drodze większość okrętów. Na dodatek zaledwie trzy miesiące po objęciu władzy zachorował na malarię. Zmarł 24 grudnia 1524 roku.
